HISTORIA CMENTARZA ŚWIĘTOKORZYSKIEGO

Ten cmentarz warto przejść cały, samemu odkrywając ciekawe nagrobki, znane nazwiska, ślady historii. Ponad 150 – letnia nekropolia to niezwykłe miejsce na chwilę zadumy. Cmentarz położony jest we wschodniej części miasta Gorzowa Wlkp. na osiedlu Dolinki, pomiędzy ulicami Warszawską i Bartosza Głowackiego. Zajmuje urozmaicony teren o powierzchni ok. 3,80 ha, z deniweletą 21 metrów nachyloną w kierunku południowo-wschodnim. Dla potrzeb parafii rzymsko-katolickiej zbudowano przy dzisiejszej ulicy Warszawskiej w latach 1854-1855 nowy kościół parafialny pod wezwaniem Świętego Krzyża. Budowę projektował architekt Franz Statz w stylu neoromańskim. Jest to trzynawowa bazylika z transeptem, niższym i półkoliście zamkniętym prezbiterium oraz wieżą. Po północnej stronie kościoła założono niewielki cmentarz. Na początku XX wieku cmentarz powiększono w kierunku północnym, wytyczając nowe kwatery grzebalne,nadając mu naturalny kształt.

Za fundatora cmentarza uważa się Klaudiusza Alkiewicza, urodzonego 23 maja 1831 roku, a zmarłego 14 października 1908 roku i pochowanego przy nowo budowanym kościele. Jego grób oraz grób Marii Ludwiki Alkiewicz ( 1821-1907) znajduje się na początku głównej alei po prawej stronie. Wykupił on z rąk Gustawa Schrödera, fabrykanta, część jego posiadłości, która przeznaczył na cmentarz katolicki. Cmentarz był powiększany w roku 1920 i 1945. Od tego roku stał się główną nekropolią miasta. Jest dużą, piękną nekropolią , pamiątką lat pionierskich, ale nie tylko. Warto tu omówić najciekawsze pomniki cmentarza. W głównej alei wspomniany grób Alkiewiczów, nieco wyżej na skarpie groby kilku powstańców wielkopolskich z 1918/19 roku osiadłych i zmarłych po wojnie w Gorzowie. Miejsce oznaczone tablicą z napisem: „Miejsce spoczynku Powstańców Wielkopolskich 1918-1919 koło Gorzów Wlkp.” W pobliżu groby z nazwiskami:

Wacław Galiński 16 VIII 1898-27 III 1947
Franciszek Górny 19 VI 1831-15 XII 1952
Roman Jędrzejewski 23 VII 1901-19 VII 1957
Antoni Wysocki 10 V 1862-13 VI 1957
Piotr Janiszewski żył 74 lata zmarł 28.1.1954

Tu pochowano także zmarłych żołnierzy i oficerów Wojska Polskiego. Wśród mogił, grób lotnika por. Jerzego Michalczyka, urodzonego 24 IX 1934 r. Zginął śmiercią lotnika wykonując lot bojowy 2 X 1956 r. Na szczycie skarpy, w okresie międzywojennym, wybudowano kaplicę cmentarną, dziś służy obrządkowi grecko – katolickiemu.

W pobliżu najstarsze z zachowanych nagrobków z gotyckimi, niemieckimi napisami, wśród nich nazwiska Johanna Andrikowski, Johannes Szymański, Felix u. Gottfried Przybylski, Hedwig Staniczki, Günter Daraszynski, Josef Murkiewicz, Johan Machatschek, Bruno Bratkowski i wiele innych. Znajduje się tu również skromny pomnik grobowy z napisem : śp Paweł Hamerski z Poznania ur. 8.12.1882 r. zm . w Obozie Koncentracyjnym Ravensbrück ( Mekl. 26. 09.1941 r. ) Na wschodnim stoku cmentarza mogiły dziecięce, dziesiątki mogił. Dalej przy głównej alei kolejny grób powstańca wielkopolskiego Edwarda Fintzel zm. 21.06.1946r, a opodal groby zakonnic. Wiele ciekawostek kryje ta część cmentarza świętokrzyskiego, która znajduje się po lewej stronie głównej alei, tuż za kościołem. W pierwszym rzędzie, mogiła pokryta czarną płytą. Jest to grób byłej więźniarki Ravensbrück Marii Kuszel, ur. 13.05.1916 r. zm. 18. 08.1948 r. W pobliżu inna czarna płyta, a nad nią drewniany stylowy krzyż z daszkiem, grób katolickiego proboszcza parafii Św. Krzyża Teodora Grühlinga zmarłego w roku 1909, obok mogiła ks. Zbigniewa Stanka, zasłużonego proboszcza parafii. W tej samej kwaterze znajduje się najpiękniejszy na tym cmentarzu nagrobek w stylu romantycznym. Wzniósł go mąż i krewni młodej Czeszki. Napis w języku czeskim mówi :

Zde v pana odpociva
Otylie Bartonroż. Słaiicky
z Horn, Hermanie v Cechach
roz. d. 4/1.1872. zem. d. 20/10.1907.
v Landsberku n/V

Następną kwaterę po tej samej stronie rozpoczynają dwa okazałe nagrobki Ks. Józefa Wańkowskiego 6 XII 1909-13 III 1960 r. i Ks. prałata Tadeusza Załuczkowskiego – Ordynariusza Gorzowskiego 13.03.1901 r.-19.02.1952 r. W głębi tej samej kwatery jest miejsce szczególne, miejsce pamięci narodu polskiego o więźniach hitlerowskich obozów koncentracyjnych, miejsce spoczynku 15 byłych więźniarek z Ravensbrück, zmarłych z wycieńczenia i chorób w drodze do rodzinnych domów, w gorzowskim szpitalu. Mogiłę upamiętnia pomnik dłuta Zofii Bilińskiej . Opodal grób Franciszka Walczaka.

W najnowszej części cmentarza wśród setek typowych nagrobków, trzy monumentalne zasługują na wyróżnienie , są bowiem pięknym przykładem współczesnej rzeźby nagrobnej. Ozdobiono nimi groby: Bronisławy Karpyzowej, Antoniego Korzeniowskiego oraz Marii i Daniela Baejewo.

Odcinek środkowy głównej alei obsadzony jest lipami. Od strony wschodniej są kwatery grobów niemieckich, teren przecinają zwarte żywopłoty z żywotników. Południowa i środkowa część cmentarza porośnięta jest starodrzewiem o złożonym składzie gatunkowym: brzozy, klony, lipy, dęby, kasztanowce, jesiony, świerki, żywotniki. Drzewa rosną w krótkich szpalerach w zadrzewieniu alei cmentarnych, przy granicy, a także na całej powierzchni pomiędzy grobami.

Odmienny jest układ wnętrza północnej części cmentarza, najwyżej położonej. Przecina ją regularna siatka szpalerów topolowych rosnących również przy alejach oraz wzdłuż granicy południowo-zachodniej i zachodniej. Wnętrza kwater pozbawione są zadrzewienia. Naliczono łącznie ok. 370 sztuk drzew o pierścienicy powyżej 20 cm, w tym 19 sztuk drzew iglastych. Wiek zadrzewienia jest zróżnicowany. Najliczniej reprezentowany gatunek – topola pochodzi z nasadzeń z 1938 r, a zatem liczy ponad 70 lat, klony i lipy są w wieku 80-100 lat pozostałe drzewa są w granicach 50-70 lat.

Opracował Zdzisław Linkowski